Het leven eindeloos rekken

Op dit moment liggen de IC’s in Nederland vol met patiënten die besmet zijn met het COVID-19 virus. Een groot (en vermoedelijk stijgend) percentage van hen sterft op de IC. Vaak gaat het om oudere mensen die onderliggende ziektes hebben. Deze actuele situatie leidt tot hernieuwde maatschappelijke discussie over de vraag of we het leven eindeloos willen rekken. Tijd om deze vraag nu ook vanuit spiritueel perspectief te benaderen.

Waarom gaat de prioriteit automatisch naar de gezondheidszorg?

Om de coronacrisis aan te pakken had de regering ook een andere keuze kunnen maken, bijvoorbeeld door de continuïteit van de economie voorrang te geven boven de gezondheidszorg. Maar dat is niet gebeurd, sterker nog, hier is amper discussie over geweest. We vinden het kennelijk vanzelfsprekend om gezondheid de absolute prioriteit toe te kennen. Datzelfde zie je als we breder kijken dan de huidige coronacrisis. Ik onderscheid drie factoren die elkaar versterken: we leven in een tijd waarin medisch en technisch heel veel mogelijk is; we vinden mensenlevens belangrijk en we kunnen steeds slechter accepteren dat de mens sterflijk is. Dit alles bij elkaar maakt dat we extreem veel focus leggen op het eindeloos rekken van het leven en daarmee op de gezondheidszorg.

Wat zijn de nadelen van het eindeloos willen rekken van het leven?

Een gevolg van onze neiging het leven te willen rekken, is dat de zorgkosten de pan uitrijzen: we geven heel veel geld uit aan medicijnen, behandelingen, operaties etc. Deze kosten zijn voor de samenleving steeds lastiger op te brengen. Hieronder ligt volgens mij een groter probleem, namelijk onze collectieve manier van denken. We vinden het bijzonder moeilijk te accepteren dat een mensenleven soms gewoon klaar is en dat het geen zin heeft deze persoon op de IC op te nemen, nog meer medicatie te geven, nog eens te opereren of nog een behandeling te proberen. Want als we dat zouden accepteren, zijn we bang dat we er niet alles aan gedaan hebben, voelen we ons feilbaar of verwijtbaar en blijkt het leven dus toch niet maakbaar te zijn. Maar kijk eens naar de nadelen van onze drang om het leven eindeloos te rekken. Sterven op de IC in je eentje is geen pretje, niet voor de stervende en niet voor diens dierbaren; de kankerpatiënt die nog weer een bestraling, chemo of nieuw medicijn probeert, heeft geen fut meer om nog wat met zijn dierbaren te ondernemen; de hoogbejaarde met meerdere kwalen die weer een ziekenhuisopname krijgt voelt zich ellendig door alle heisa. We hebben de dood zo ver uit ons leven gebannen, dat we niet meer accepteren dat het leven eindig is en dat de dood bij het leven hoort. Ten koste van alles willen we het leven rekken. Het wordt tijd dat we ons realiseren dat er weliswaar medisch en technisch gezien steeds meer mogelijk is, maar dat we zelf moeten bepalen welke zorg we nog willen en waar we de grens trekken. Juist omdát we mensenlevens belangrijk vinden.

Wanneer is je leven klaar?

Ik ga ervan uit dat wij mensen meerdere aardse levens leiden en dat we voor elk leven een plan hebben, bestaand uit onze te leren lessen en onze te leven missie. Eenvoudig gezegd kun je dus stellen dat je leven klaar is wanneer je je levensplan hebt afgerond. Dat kan de ene keer op jonge leeftijd al het geval zijn en een andere keer op middelbare of hoge leeftijd. Ook zal je afhankelijk van je plan de ene keer een gezonder leven hebben dan de andere keer. Vergelijk het eens met het volgen van een opleiding: sommige opleidingen duren vier jaar, andere vier dagen en de ene opleiding is zwaarder dan de andere. Klaar is klaar, je blijft niet onnodig lang in een klaslokaal of schoolgebouw hangen. Je gaat weer door als je opleiding is afgerond. Zo is het volgens mij ook met het leven: wanneer je klaar bent met je huidige leven, ga je weer naar huis (de hemel), om na enige tijd weer terug te keren naar de aarde voor een volgend leven (‘nieuwe opleiding’). Vanuit dit perspectief lijkt het me dan ook onlogisch dat een leven pas geslaagd is als je in relatieve (of zelfs slechte) gezondheid zo oud mogelijk wordt. Een kort leven en/of een leven met ziekte kan net zo waardevol zijn.

Het leven eindeloos rekken of voltooid leven: twee kanten van één medaille?

Het valt me op dat er in onze tijd twee schijnbaar tegengestelde bewegingen zijn. Aan de ene kant zijn er mensen die een eindeloze inzet van de gezondheidszorg nastreven om het leven te rekken. Aan de andere kant maken mensen zich hard voor het recht op ‘voltooid leven’: zij willen dat mensen hun leven mogen (laten) beëindigen wanneer ze vinden dat het klaar is, ook als ze niet oud of ziek zijn. Ik zie beide bewegingen als twee kanten van één medaille: het centrale thema is de vraag wanneer je klaar bent met je leven. Iemand die zijn leven voltooid vindt en kiest voor levensbeëindiging is wellicht te vroeg, hij had misschien nog lessen te leren (zoals overgave of afhankelijkheid). Iemand die kiest voor het rekken van zijn leven is misschien al lang uitgeleerd en mag berusten in zijn aanstaande dood. De onderliggende gemene deler is angst: angst voor bijvoorbeeld aftakeling of eenzaamheid bij de pleiters voor voltooid leven en angst voor het sterven en de dood bij degenen die het leven willen rekken. De oplossing voor beide angsten ligt naar mijn mening in bewustzijn: richt je aandacht niet naar buiten, maar naar binnen. Wat kwam je ook weer halen en brengen in dit leven, ben je al klaar of juist nog niet? Vertrouw op je innerlijk weten. En, als je daarvoor openstaat, op de liefdevolle hulp vanuit de geestelijke wereld.

Moet de overheid of de zorgsector regels en richtlijnen opstellen?

We horen in ons land de eerste voorzichtige stemmen opgaan om met oudere mensen het gesprek aan te gaan over de vraag of ze wel of niet op de IC willen worden opgenomen, indien ze het coronavirus krijgen. Tegelijkertijd vinden veel mensen het een vreselijk idee dat we nu of in de toekomst moeten gaan kiezen wie er meer recht heeft op een IC plek dan een ander en waarom. Wellicht is het op enig moment noodzakelijk of wenselijk dat de overheid of de zorgsector regels of richtlijnen opstellen over de beschikbaarheid of toegankelijk van de gezondheidszorg. Maar dat lijkt me niet het belangrijkste. De crux zit hem in ons collectieve denken. We dienen ons geloof dat het leven maakbaar is los te laten. En daarmee ons geloof dat alleen een heel lang (gerekt) leven een goed leven is. Uiteindelijk gaat het om het loslaten van onze overdreven angst voor de dood. Deze andere manier van denken is niet gemakkelijk en vereist moed, maar het kan wel! De bal ligt niet bij de overheid, maar juist bij de mensen zelf. We moeten niet langer tegen beter weten in ongebreideld gebruik van de medische en technische mogelijkheden van de gezondheidszorg gebruik wíllen maken.

Hoe kunnen we het gesprek met elkaar aangaan?

Ik denk dat het heel verstandig is om met elkaar te praten over het eindeloos gebruik willen maken van de mogelijkheden van de gezondheidszorg . Niet alleen uit praktische overwegingen zoals het aantal beschikbare plaatsen op de IC of de kosten van de gezondheidszorg. Maar juist vanuit het menselijke perspectief, dus wat voor ieder persoonlijk de juiste keuze is. Dan heb je dus ineens een heel ander gesprek. Jouw dierbare die nu oud of ziek is, is dat niet voor niets. Praat daar samen over. Hoe was zijn leven, wat heeft hij geleerd, wat heeft hij gebracht? Zijn er nog onafgemaakte zaken en wat wil hij daarmee? Waarom heeft hij een bepaalde ziekte, welke (laatste) levensles ligt daaronder? En waarom is deze persoon mogelijk zo bang voor het sterven of voor de dood? Bespreek hoe je hem kunt helpen zijn laatste levenstaken af te ronden en vredig te sterven. Als je dat zelf lastig vindt kan een professioneel geestelijk begeleider (van welke ‘stroming’ dan ook) jou en jouw dierbare daarbij ondersteunen. We kunnen mensen juist helpen door ze in rust en liefde nabij te zijn tijdens hun laatste levensfase en hun stervensproces. Laten we daar onze energie in steken, in plaats van in het eindeloos rekken van het leven.

Dagaz filosofeert…

De uitbraak van het coronavirus schudt ons wakker, op meerdere terreinen. Een van die terreinen is de gezondheidszorg, en ons idee om daar koste wat het kost tot het bittere einde gebruik van te willen maken. Ik hoop dat we nu met ons allen in staat zijn dit idee los te laten, zodat wij en onze dierbaren bewust en vanuit liefde en vertrouwen kunnen leven en sterven.

Dagaz, 6 april 2020

ZijSpreekt

Wil je iets organiseren rondom dit onderwerp? Ik ben beschikbaar voor lezingen en dagvoorzitterschap via ZijSpreekt.