In 2016 waren er in Nederlands 6.091 geregistreerde gevallen van euthanasie, een stijging van circa 65% ten opzichte van 2011. Gezien dit toenemende aantal vind ik het van wezenlijk belang om in de dialoog over euthanasie naast de medische, juridische en maatschappelijke kant vooral ook de spirituele kant te verkennen.
Definitie
Van Dale definieert euthanasie als ‘opzettelijk levensbeëindigend handelen door toediening van bepaalde middelen door een arts op uitdrukkelijk verzoek van de patiënt zelf bij uitzichtloos en ondraaglijk lijden’. Letterlijk vertaald betekent euthanasie goede, zachte dood.
Waarom willen we graag over de mogelijkheid van euthanasie beschikken?
Euthanasie heeft veelal als doel het voorkomen van onnodig lijden van mensen die ongeneeslijk ziek zijn. Tegenwoordig vullen veel mensen een euthanasieverklaring in. Het hebben van een instrument waarmee je de regie over je eigen leven hebt wordt belangrijk gevonden. Dit past bij onze huidige manier van leven, waarin maakbaarheid, zelfstandigheid en vrijheid hoog in het vaandel staan. Wat mogelijk ook meespeelt is de tendens dat het leven vooral leuk of zelfs perfect dient te zijn. Ziekte en lijden horen er niet meer bij. Nare dingen die ons ongepland en ongewild overkomen, botsen met deze positieve maakbaarheidsgedachte, we worden er zelfs angstig van. Gevolg is dat we, als we ernstig ziek worden, er alles aan doen om te genezen. En als dat niet lukt willen we de mogelijkheid hebben om voor een tijdig einde zonder lijden te kiezen. Dat klinkt op zich begrijpelijk, maar is het wenselijk? Wat nu als een fase van ziekte en lijden ons en onze dierbaren juist iets heel moois zou kunnen opleveren?
Wat is het effect van euthanasie op het stervensproces?
Iemand die als gevolg van ziekte of ouderdom een natuurlijke dood sterft, maakt kortweg de volgende fases door, op basis van de metafoor van de elementenleer: het element aarde trekt zich terug (verlies aan lichaamskracht), dan het element water (verlies van controle over lichaamsvocht), dan het element vuur (men krijgt het koud) en dan het element lucht (de ademhaling wordt oppervlakkiger en stopt). Vervolgens vertrekt het element ether: de ziel. Bij euthanasie (en ook bij andere niet-natuurlijke manieren van overlijden) moet de ziel versneld uit het lichaam treden en vinden deze natuurlijke fasen onvolledig en niet in het eigen tempo van de stervende plaats. Dat kan onaangenaam zijn voor de stervende en diens dierbaren. Juist het samen stap voor stap toeleven naar het einde kan in positieve zin veel betekenen voor alle betrokkenen.
Als iemand uitzichtloos en ondraaglijk lijdt, is euthanasie toch heel barmhartig?
Verlost euthanasie iemand uit zijn ellende? Of helpt het hem van de wal in de sloot? Ik ga ervan uit dat er een reden voor iemands ellende is. Het is geen toeval dat deze persoon juist deze ziekte en dit ziekbed kreeg. Dit heeft alles te maken met zijn vooraf zelfgekozen lessen voor dit leven. Wanneer wij hem willen helpen via euthanasie, ontnemen wij hem wellicht de gelegenheid om een laatste, belangrijke levensles te leren! Dat lijkt me, ondanks de goede bedoelingen, niet zo barmhartig. Vergelijk het maar eens met de metafoor over een man die een vlinder ziet worstelen om uit zijn cocon te komen. De man heeft medelijden en wil het beestje helpen. Hij peutert de cocon met een mesje open. Tot zijn schrik komt de vlinder er mismaakt uit. Wat bleek? De worsteling met de cocon (lijden) is nodig om de levenssappen in de vleugels te persen en te kunnen vliegen.
De bekende arts, psychiater en thanatoloog Elisabeth Kübler-Ross (1926 – 2004) heeft in een van haar lezingen een treffend voorbeeld uit haar eigen leven verteld. Daarin legde ze uit waarom ze, juist uit barmhartigheid, niet aan de euthanasiewens van haar zieke moeder kon en wilde voldoen. Voor de geïnteresseerden: zie het citaat onderaan dit artikel.
Wat zijn dan levenslessen die de ernstig zieke patiënt nog te leren heeft?
Wanneer je een ernstige ziekte hebt, lijkt het me zinvol om ook vanuit spiritueel perspectief naar je ziekte te kijken. Waarom kreeg je juist deze ziekte? Wat heb je ervan te leren? Heb je deze lessen al eerder in je leven op andere manieren voorbij zien komen? Wat kun je er nu nog mee? Onder ernstige ziektes zitten bijvoorbeeld levenslessen als leren loslaten, durven vertrouwen, hulp accepteren, aanwezig zijn in je zelf of je zachte kant ontwikkelen. Wat vaak meespeelt is het afronden van ‘unfinished business’, met iets of iemand in het reine komen. Ook jouw naaste omgeving krijgt niet toevallig met jouw ziekte te maken. Wat hebben je dierbaren ervan te leren? Wat kun jij aan hen leren? Misschien heeft jouw ziekte ook wel te maken met je levensmissie en heb je door je ziekte (en hoe je hiermee omgaat) anderen nog iets te leren. Allemaal vragen om goed op te reflecteren.
Wil je meer weten over de specifieke les van een bepaalde ziekte? Kijk dan eens in de literatuurlijst op deze website bij de boeken van Christiane Beerlandt, Ruediger Dahlke, Louise Hay of Caroline Myss.
Wat gebeurt er met iemands ziel na euthanasie?
Om deze vraag te kunnen beantwoorden wil ik eerst iets anders uitleggen. Euthanasie in de huidige betekenis is van recente datum. In vroeger tijden maakte men geen onderscheid tussen zelfdoding (zelfmoord) en euthanasie. Ook vanuit spiritueel perspectief vind ik het logisch om beide onderwerpen niet gescheiden, maar samen te bezien. Want, los van de vraag of je uiteindelijk zelf je leven beëindigt of dat iemand anders dat voor jou doet, feit is dat je zowel bij zelfdoding als bij euthanasie door je eigen keuze eerder sterft dan via de natuurlijke weg het geval geweest zou zijn. Dat kan negatieve gevolgen op zielsniveau hebben. (Deze redenering geldt natuurlijk niet voor wilsonbekwame patiënten die door de beslissing van anderen euthanasie hebben gekregen.)
Na zelfdoding ervaren mensen (hun zielen), eenmaal in de hemel aangekomen, vaak nog dezelfde nare gevoelens die ze op aarde hadden. Ze realiseren zich dat ze iets onomkeerbaars hebben gedaan. Dit is niet fijn, hier moeten ze eerst mee leren ‘dealen’, pas als ze het geaccepteerd hebben kunnen ze zich verder ontwikkelen. Ze gaan dan onder begeleiding van liefdevolle geestelijke helpers aan de slag met de problemen uit hun afgelopen leven. Ze leren dat uit het leven stappen niet de oplossing is en dat problemen in het betreffende leven dienen te worden opgelost. (Lees meer hierover in mijn artikel over zelfdoding.)
Het lijkt me waarschijnlijk dat mensen die door euthanasie sterven (hun zielen) na hun dood een vergelijkbare ervaring zullen hebben als na zelfdoding.
Wat zijn de gevolgen van euthanasie voor iemands volgende leven?
Als je te snel besluit dat het leven geen zin meer voor je heeft en voor euthanasie kiest, loop je zoals gezegd het risico om belangrijke levenslessen te missen. Die krijg je dan in een volgend leven, vaak een tandje zwaarder, weer terug. Hier kies je overigens zelf voor, omdat je ziel het belangrijk vindt de les als nog te leren. Voorbeeld: een patiënt die voor euthanasie heeft gekozen (zijn ziel) krijgt in een volgend leven op jonge leeftijd een ernstig ongeluk met zwaar en blijvend letsel en heeft dan juist een sterke wil om te blijven leven. Dat is best heftig. Daarom vind ik het belangrijk dat iemand die euthanasie overweegt zich afvraagt of dit kan leiden tot uitstel en mogelijk verzwaring van nog te leren levenslessen. Kiest hij daarvoor, of leert hij de betreffende les liever nu, in het huidige leven? (Lees hierover ook mijn artikel over voltooid leven.)
Wat zijn de gevolgen van het verlenen van euthanasie voor de arts?
In Nederland zijn artsen die euthanasie verlenen beschermd door de wet. Juridisch gezien ervaren ze dus geen negatieve gevolgen. Sommige artsen hebben op religieuze grond bezwaar tegen het verlenen van euthanasie. Meestal niet zozeer omdat ze het (zoals de kerk vroeger van mening was) als moord zien, maar vaak omdat ze vinden dat het ingaat tegen het (door God gegeven) geschenk van het leven en het niet acceptabel vinden om dit als mens te beëindigen. En soms misschien omdat ze ergens van binnen voelen/weten dat euthanasie verlenen niet goed is voor hun patiënten en henzelf. Ik kan deze terughoudendheid goed begrijpen. De euthanasie verlenende arts is namelijk niet slechts een neutrale functionaris die (door de wet beschermd) een handeling uitvoert. Hij is veel meer dan dat, hij is bovenal een mens. Een mens die zich op zielsniveau met de patiënt verbindt, de euthanasie heeft gevolgen voor beiden. Hoe is het voor de arts om er mede voor verantwoordelijk te zijn dat iemand zijn laatste levenslessen niet in het huidige leven kan leren? Wat betekent dit voor het huidige leven en het volgende leven van de patiënt en de arts? Welke (karmische) patronen dienen ze samen uit te werken? Er zijn bijvoorbeeld situaties bekend waarin de patiënt (diens ziel) in zijn volgende leven bij de arts (in diens huidige of volgende leven) als kind geboren werd. Dat hoeft niet per se erg te zijn, maar zet wel aan tot nadenken. Want hoe zou het in dit voorbeeld zijn als het kind een aangeboren ziekte blijkt te hebben en de ouders alles op alles willen zetten om het te laten overleven?
Wanneer kan euthanasie een juiste keuze zijn?
Hoewel ik ervan uitga dat euthanasie vaak geen goede keuze is, wil ik dit zeker niet zwart-wit stellen. Ik kan me namelijk voorstellen dat er op zielsniveau levenslessen en levensmissies kunnen bestaan waarbij euthanasie juist wel de beste oplossing is. Denk bijvoorbeeld aan iemand die al veel geleden en doorstaan heeft in zijn leven en wiens laatste levensles is dat hij mag kiezen voor een vervroegd en vredig einde.
Daarnaast denk ik dat euthanasie tegenover het eindeloos rekken van levens gesteld mag worden. Er is medisch steeds meer mogelijk, maar moeten we daar altijd gebruik van willen maken? Leert de ziel daar nog iets van? Of moet de ziel daardoor nodeloos wachten tot dit leven eindelijk klaar is en hij weer verder kan? In dergelijke gevallen kan ik me voorstellen dat euthanasie een goede keuze is. Officieel heet dat trouwens meestal geen euthanasie, maar het stoppen van behandeling, beademing etc.
Een ander aan euthanasie verwant onderwerp is de palliatieve of terminale sedatie: in de stervensfase krijgt de patiënt (slaap)medicatie om het lijden te verlichten. Vanuit spiritueel perspectief lijkt me dit geen negatieve gevolgen op zielsniveau te hebben. Mogelijk heeft dit zelfs een positief effect op het stervensproces en het vredig uittreden van de ziel.
Dagaz filosofeert…
Waar ik voor wil pleiten is dat iedereen die euthanasie overweegt ook de spirituele aspecten meeneemt bij het komen tot zijn keuze. Ga hierbij verder dan alleen de huidige situatie en het huidige leven. Zie alles in een breder en dieper perspectief en betrek vooral de mogelijk nog te leren levenslessen erbij. Ook voor euthanasie geldt: er is geen eenduidig goed of fout, voor iedere persoon kan de afweging anders uitvallen.
Dagaz, 4 januari 2018
Citaat uit het boek `Intens leven en sterven´ van Elisabeth Kübler-Ross:
“Als je iemand redt, help je die persoon niet. (…) We zijn allemaal de hoeder van onze broeders en zusters. We hebben de plicht te helpen als het nodig is. Maar je moet het verschil kennen tussen iemand redden: proberen iets voor de ander in diens leven te regelen, en hem helpen: beschikbaar zijn als de ander genoeg nederigheid heeft geleerd dat hij om hulp kan vragen. De scheidingslijn tussen een redder zijn en een echte helper zijn, een sympathiek mens, is dun. (…) Als iemand je vraagt om hem te doden, ongeacht wat de reden is, moet je eerst ontdekken waarom hij niet meer wil leven. (…) Als je je echt met die persoon kunt identificeren – `Ik zou zo niet willen leven´ – vraag je jezelf af: `Wat kan ik doen om zijn situatie zo te veranderen dat hij niet alleen kan bestaan totdat hij sterft, maar ook echt kan leven totdat hij sterft?´ Dan ga je aan het werk om dit of dat voor hem te veranderen. (…) Toen mijn moeder oud werd had ze één gigantisch probleem: ze kon niet ontvangen. Ze zou haar laatste cent weggeven; ze had alles voor een ander over. Ze werkte zich haar hele leven uit de naad. (…) Ze gaf en gaf, en ze was een en al liefde. Maar ze kon niet ontvangen. (…) Als een buurvrouw op zaterdag een taart voor haar bakte om haar gewoon wat te ontlasten zodat ze zelf niet voor een toetje hoefde te zorgen, moest zij op haar beurt het weekend daarop een taart voor haar buurvrouw bakken. (…) Ze was als de dood dat ze op een dag als een plant zou eindigen, want dan zou ze totaal gedoemd zijn om te ontvangen. Dat was absoluut het ergste dat haar in haar leven kon overkomen.”
[Elisabeth vertelt over de ziekte van haar moeder: haar moeder heeft kort na elkaar twee beroertes gehad, waardoor ze verlamd raakte en niet meer kon praten en bewegen. Na de eerste beroerte kon ze nog praten en maakte ze duidelijk dat ze niet meer wilde leven. Elisabeth ´s reactie hierop was: `Ik kan je niet helpen te sterven, maar ik zal je helpen te leven totdat je doodgaat.´ Uiteindelijk heeft haar moeder nog vier jaar geleefd.]
“Ik was woest op God. (…) Hoe kan een liefhebbende, mededogende, begrijpende God deze vrouw die 79 jaar heeft gegeven, gezorgd en gedeeld laten lijden? (…) En toen, maanden nadat ze was gestorven, herzag ik mijn mening over God. (…) Opeens werd het mij op die dag duidelijk dat je op de een of andere manier je lessen krijgt, en je bent zelf verantwoordelijk voor de lessen die je krijgt. Eindelijk besefte ik wat God voor haar had gedaan, en dat je dat alleen maar kunt zien als je afstand hebt genomen. (…) Toen ik afstand had genomen van mijn moeder die verschrikkelijk leed en mij met haar blikken een gigantisch schuldcomplex bezorgde, zag ik eindelijk dat dit een verschrikkelijk vrijgevige God is, want hij stond haar toe 79 jaar lang alleen maar te geven en te beminnen, en ze hoefde maar vier jaar te leren ontvangen.”
ZijSpreekt
Wil je iets organiseren rondom dit onderwerp? Ik ben beschikbaar voor lezingen en dagvoorzitterschap via ZijSpreekt.